Ngày 27/1/2014 Tổ chức Động vật châu Á (AA) phát động chiến dịch ký tên kêu gọi các cơ quan chức năng tỉnh Bắc Ninh và Bộ Thông tin Truyền thông chấm dứt lễ hội chém lợn”. Đây là lần thứ 3 Tổ chức Động vật châu Á phản đối tục lệ này. Việc này làm nảy sinh ra tranh luận trong nước với những ý kiến trái chiều khác nhau.

Lễ hội chém lợn và nguồn gốc ra đời

Lễ hội chém lợn diễn ra vào ngày mùng 6 tháng Giêng Âm lịch ở thôn Ném Thượng, xã Khắc Niệm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh.

Vào ngày này hàng năm, hàng ngàn người đổ về thôn Ném Thượng, nơi diễn ra lễ hội chém lợn. Hai con lợn khỏe nhất sẽ được chọn ra và được nuôi đặc biệt từ 1 năm trước, tới lễ hội bị người ta đem ra kéo căng 4 chân rồi cắt đầu, 2 con lợn vẫn sống với một nửa cổ bị cắt rời cho đến khi người ta cắt rời đầu ra khỏi thân trong tiếng reo hò phấn khích của dân làng. Năm ngoái khi lễ hội diễn ra, nhiều du khách đứng xem đã không thể chịu đựng được màn biểu diễn ghê rợn này.

Người dân trong làng cho biết ý nghĩa của tục này là để tưởng nhớ đến Thành Hoàng, người có công khai khẩn đất đai vùng này. Qua tìm hiểu, thật kỳ lạ là có nhiều nguồn gốc khác nhau về Thành Hoàng.

Vậy rốt cuộc Thành Hoàng là ai?

Ông Trần Văn Hân (67 tuổi) là người cao tuổi trong thôn cho Báo Nông Nghiệp biết nguồn gốc tục chém lợn: “lễ hội chém lợn ở làng Ném Thượng có truyền thống từ mấy trăm năm, gắn liền với truyền thuyết vị tướng nhà Lý tên Đoàn Thượng khi đánh trận đã trốn trên núi Nghè, chém lợn rừng nuôi quân rồi phá vòng vây thoát ra. Những đời vua Trần sau này vẫn tôn vinh, ghi nhận công lao của Đoàn Thượng khi bao lần phò vua Lý chống giặc ngoại xâm. Để tưởng nhớ người có công khai khẩn vùng đất này, nhân dân lập đền thờ Lý Thành Hoàng và hàng năm tổ chức lễ hội chém lợn”.

Thế nhưng nhân vật Đoàn Thượng được tôn vinh làm Thành Hoàng mà ông Hân nhắc đến khác với Đoàn Thượng theo lịch sử ghi chép lại trong Đại Việt sử lược. Nhân vật này không phải phò vua chống ngoại xâm mà là nổi lên chống lại triều đình nhà Lý lúc bấy giờ.

Vào cuối thời nhà Lý, nhiều người không phục nhà vua, đem quân lập cát cứ nổi loạn khắp nơi, trong đó có Đoàn Thượng. Năm 1213 quân nổi loạn của Đoàn Thượng đánh nhau với quân triều đình do Trần Tự Khánh chỉ huy, Đoàn Thượng thua trận và năm 1214 bỏ chạy về núi Đông Cửu (Gia Lương, Bắc Ninh). Đến năm 1217 thì đầu hàng Trần Tự Khánh.

Sau khi nhà Trần cướp ngôi nhà Lý, Đoàn Thượng không thần phục nhà Trần, năm 1228 Đoàn Thượng bị loạn quân Trần Nộn đánh bại và giết chết.

Thêm một câu chuyện khác của Thành Hoàng từ những ghi chép của nhà văn Toan Ánh, trong mục thần tích của làng Niệm Thượng (tên cũ của Ném Thượng – Trang 45, sách Hội hè đình đám Việt Nam, Toan Ánh, NXB TP. HCM-1999) có ghi rõ rằng “Thành Hoàng làng này họ Lý, không rõ tên gì, nhưng được gọi là Lý Công, lúc sinh thời làm nghề ăn cướp, chết gặp giờ linh nên được dân làng thờ phụng. Lý Công quê ở làng Châm Khê cùng huyện, thường kiếm ăn ở các làng quanh vùng. Một hôm Lý Công đi ăn cướp, bị dân chúng và khổ chủ đuổi đánh ráo riết chạy bán sống bán chết, chạy đến núi Nghè gần làng Niệm Thượng. Tới núi, Lý Công tìm chỗ ẩn núp, dân chúng kiếm không ra, nhưng mọi người đều biết rõ họ Lý ẩn trên núi, nên cùng nhau vây quanh ngọn núi canh chừng.

Bị vây, ẩn mãi trên núi, tên cướp họ Lý không có gì ăn đang lo chết đói. May thay giữa lúc đói lòng, một con lợn lớn không hiểu từ đâu tới, đi từ trong bụi rậm ra. Kẻ cướp không bỏ lỡ cơ hội, lập tức, sẵn dao dài trong tay, chém một nhát ngang mình con lợn, con lợn bị chặt làm đôi, đầu với 2 chân trước rời khỏi mình. Chém xong chàng lột bì lợn bỏ đi lấy thịt ăn sống.

Không thấy thần tích này nhắc tới về sau Lý Công bị chết ra sao, chỉ biết khi chết gặp giờ linh nên được dân làng Niệm Thượng thờ làm Thành Hoàng”

Nhân vật Đoàn Thượng và Lý Công của nhà văn Toan Ánh liệu có phải là một người? Và theo lịch sử ghi chép thời gian Đoàn Thượng chạy trốn ở núi Đông Cửu (Gia Lương, Bắc Ninh), có thể ngọn núi này có liên quan đến ngọn núi Nghè mà ông Hân kể lại (?). Nhưng theo lịch sử thì đây là nhân vật nổi loạn và bị giết chết hoàn toàn không có công lao giúp vua chống ngoại xâm, cũng không thấy ghi chép có công khai khẩn đất đai ở Bắc Ninh.

Bàn về việc giết mổ động vật, báo chí trong và ngoài nước cũng đã đưa nhiều câu chuyện kỳ lạ liên quan đến việc báo ứng khi lạm sát việc sát sinh này. Xin trích lược lại hai mẩu chuyện tiêu biểu để mọi người cùng tham khảo như sau:

Lợn có bàn tay người:

Theo tờ Tin tức Trung Quốc, khoảng 2 năm về trước, tại làng Vũ Đức huyện Quân Liên thành phố Nghi Tân tỉnh Tứ Xuyên (Trung Quốc) có một con lợn do gia đình họ Trương nuôi đẻ được 13 lợn con, trong đó có một con có bàn tay 5 ngón trông rất giống tay người. Khi người chủ bế lợn con lên, 2 tay của nó ôm lấy ngực người chủ, nhìn giống hệt tay người, con lợn không chỉ có 5 ngón mà móng tay của nó cũng không khác gì móng tay người. Hơn nữa giữa các ngón tay còn có cả vân tay. Tuy nhiên 2 chân sau của nó thì vẫn giống những con lợn bình thường khác. Hình ảnh này đã làm dấy lên trong dư luận chuyện liệu có hay không việc người chuyển sinh thành động vật (?)

Quả báo vì giết trâu:

Hai năm trước, ông K. là chủ lò mổ to nhất làng Phúc Lâm. Mỗi đêm, nhà ông hạ sát 15 – 17 con trâu lớn bé. Đại gia đình nhà ông có 4 người con trai làm công việc này. Người quanh năm suốt tháng lang bạt ở miền núi, để tìm những con trâu ngon, nhiều thịt, thậm chí sang cả Lào, Campuchia để lựa trâu. Hàng chục lái buôn trâu sục sạo khắp nơi mới cung cấp đủ trâu cho lò mổ nhà ông K. Cứ độ 12h đêm, một chiếc xe tải lớn lại chở mười mấy con trâu đến cổng lò mổ nhà ông, Với bề dày mấy chục năm giết mổ, đã có hàng vạn con trâu bỏ mạng tại nhà ông. Cũng vì thế, theo những người hiểu biết về tâm linh, sát khí ở mảnh đất này tỏa ra rất nặng.

Hôm đó cũng như mọi ngày, chiếc xe tải chở 15 con trâu từ Hà Giang về, đỗ trước cổng lò mổ. Lần lượt từng con trâu bị hại sát. Đến con trâu cuối cùng, thì chuyện lạ xảy ra. Mấy người thay nhau kéo, nhưng con trâu nhất quyết không chịu xuống khỏi thùng xe tải, cứ ghì lại. Tức mình, cả chục người xông vào, trói con trâu lại rồi vần xuống khỏi xe tải. Khi vần trâu xuống khỏi xe, cởi trói, con trâu không chịu đứng lên, mà hai chân trước của nó quỳ xuống như phủ phục. Nó không rống lên, không giãy giụa nữa, nhưng nước mắt ứa ra. Một số người thấy con trâu có biểu hiện như vậy thì ngăn cản việc giết nó. Người làng Phúc Lâm vẫn tin rằng, những con trâu có biểu hiện như thế là có linh tính, tức nó mang linh hồn con người. Những con trâu như thế thường hiền lành, chịu khó cày bừa, thân thiện với con người và những thợ mổ tin vào thế giới tâm linh thường không giết hại nó. Tuy nhiên ông K. không tin vào chuyện đó. Mấy chục năm ông làm nghề, gia đình ông mỗi ngày thêm giàu có, chưa ai bị trâu báo oán, nên ông không tin, không sợ. Sau một lát bàn cãi, thì con trâu này cũng “toi mạng”.

Điều kinh dị như dự đoán xảy ra ngay khi giết hại con trâu có linh tính này. Con trâu bị sát hại vào tháng 2 thì đến tháng 4 người con trai của ông sinh năm 1968 tự dưng lăn đùng ra chết. Điều lạ lùng là anh này không theo nghề mổ của gia đình. Được ăn học tử tế, anh này tạo lập cuộc sống ở nơi khác. Bình thường, anh cũng không có bệnh tật gì cả. Thế nhưng, một hôm, đang ngồi xem ti vi trong nhà, anh đột nhiên kêu mệt nên vào giường ngủ. Nửa đêm, anh lên cơn co giật. Gia đình đưa đi bệnh viện nhưng không cứu được.

Cái chết của anh khiến gia đình hoang mang. Vợ ông K. đi xem bói, thầy phán rằng gia đình bị một oan hồn báo oán. Lúc này, gia đình ông mới nghĩ đến việc giết hại con trâu nọ. Khi trình bày điều này, ông thầy bói khẳng định chắc chắn là do linh hồn con trâu báo oán. Vợ ông cúng bái ghê lắm, sắm đủ các loại lễ, tốn kém hàng trăm triệu đồng. Thậm chí, bà K. mời cả thầy về nhà cúng giải hạn, siêu thoát cho linh hồn con trâu.

Thế nhưng, sự cố gắng của bà K. không mang lại hiệu quả. Thời gian ngắn sau đó, một người con nữa của ông bà đột nhiên trở nên ốm yếu. Anh này vốn rất khỏe mạnh, mổ trâu nhanh thoăn thoắt, giỏi nhất nhà, nhưng cơ thể cứ ốm yếu dần. Gia đình đưa đi khắp các bệnh viện điều trị nhưng không hiệu quả. Thời gian ngắn sau đó thì anh trút hơi thở cuối cùng. Gia đình giữ bí mật, nên hàng xóm không ai biết anh chết vì nguyên do gì. Vậy là, tin đồn bị oan hồn con trâu báo oán lại lan ra, khiến cả làng sợ hãi.

Đỉnh điểm của nỗi sợ hãi là cái chết của cô con gái út. Cô con gái út của ông đang học ở Hà Nội. Gia đình giàu có, cô được đi học tử tế, không dính dáng gì đến công việc giết mổ trâu bò. Thế nhưng, theo lời đồn, thì linh hồn con trâu sẽ giết hại những người quan trọng nhất của gia đình. Giữa năm 2012, trên đường từ Hà Nội về thăm nhà, đang lái xe máy, thì chiếc xe tải mất phanh đâm thẳng vào cô. Gia đình đến nhận xác con gái thì bàng hoàng khủng khiếp. Cô con gái út xinh đẹp, giỏi giang, mà giờ chỉ còn nhận ra qua chiếc áo.

Sự việc chết chóc liên quan đến gia đình ông K., khiến ông không thể không để tâm đến những lời đồn đại của dân làng, lời khuyên can của … thầy bói. Gia đình ông đã đi làm lễ ở rất nhiều nơi, gặp rất nhiều thầy bói và đều nhận được lời khuyên như nhau, là gia đình cần phải làm lễ cầu siêu cho loài trâu, làm lễ giải hạn cho gia đình và bỏ ngay nghề giết mổ. Chỉ trong hai năm, gia đình ông K. mất 3 mạng người, quả là một mất mát quá lớn.

Bao năm mổ trâu, thu về bao nhiêu tiền bạc, cũng không bù lại được những mất mát khủng khiếp như thế. Đến lúc này, ông và những người con của mình, không còn đủ dũng cảm cầm búa đập chết loài trâu và lột da, moi bụng chúng nữa. Đại gia đình nhà ông đã quyết tâm bỏ nghề. Thậm chí những người con dâu, vốn chỉ làm nghề buôn da, đổ mối thịt trâu cũng bỏ luôn nghề. Cứ ngày rằm, mùng 1, gia đình lại đến chùa Phúc Lâm tụng kinh, gõ mõ, nhờ thầy cúng bái giải hạn.

Sau sự việc khủng khiếp ấy, không chỉ gia đình ông K mà mấy hộ gia đình ở cạnh cũng sợ hãi, đóng cửa luôn lò mổ trâu. Câu chuyện này đã được đăng tải trên Báo Gia đình và Cuộc sống.

Những quan điểm khác nhau

Hiện có 2 luồng ý kiến trái ngược nhau về lễ hội này, đồng ý duy trì hoặc là xoá bỏ.

Quan điểm đồng ý cho rằng vì đây là phong tục văn hóa địa phương, phong tục này cầu mang lại may mắn cho người dân, không nên lấy quan niệm bây giờ áp đặt cho quan niệm truyền thống ngày xưa.

Quan điểm phản đối cho rằng không nên lấy niềm tin để duy trì hủ tục trong cuộc sống. Hình ảnh cầm dao chém giết, máu me sẽ in vào ký ức trẻ em, ảnh hưởng xấu đến phát triển nhân cách sau này.

Như vậy đâu là cơ sở để nhận định nên hay không nên tồn tại tục chém lợn, đâu là tiêu chuẩn để nhận định tốt xấu, thiện ác?

Nguyên nhân căn bản vì sao có nhiều tranh cãi về việc nên giữ hay bỏ đi tục chém lợn là vì không đưa ra được một cơ sở để dựa vào đó có thể biết đúng sai để làm.

Người xưa vốn tin tưởng rằng con người là do trời đất tạo thành, và văn hóa của dân tộc được hình thành trong lịch sử là do thần truyền cấp cho nhân loại để trong quá trình phát triển của mình, một dân tộc có thể chiểu theo văn hóa cổ truyền ấy mà đối chiếu để biết thế nào là tốt xấu, đúng sai, thiện ác, biết đối nhân xử thế, biết lao động và sinh tồn…

Nền tảng căn bản nhất cho không chỉ dân tộc Việt Nam mà tất cả các dân tộc trên thế giới này là Thiện. Đã là con người thì trước hết phải thiện, phải có lương tri. Nó là cái gốc rễ khiến con người trở nên đặc biệt so với bất kể loài động vật nào trên trái đất. Nếu chiểu theo đó mà suy xét các sự việc, thì không khó để nhận ra đâu là văn hóa truyền thống mà thần truyền cấp cho nhân loại, đâu là hủ tục do con người về sau tự sáng tạo thêm rồi đem ra lưu truyền. Nếu giả sử Thành Hoàng đúng là một vị thần như người bản địa tin tưởng, thì liệu một vị thần sẽ muốn giáo dục cho con người đức tính thiện lương hay là cuồng sát, đấu tranh và chém giết?

Hình ảnh 2 con lợn vẫn sống với một nửa cổ bị cắt rời cho đến khi người ta cắt rời đầu ra khỏi thân trong tiếng reo hò phấn khích của dân làng hoàn toàn trái ngược với tính bản Thiện của dân tộc Việt. Ngay cả du khách là người thuộc dân tộc khác cũng phản ứng bất bình trước kiểu biểu diễn ghê rợn này, Tổ chức Động vật châu Á (AA) lên án tục này là man rợ nhất. Cá nhân tôi cho rằng, đây là một hủ tục cần phải xóa bỏ. Còn bạn thì sao?

Ngọn Hải Đăng